czwartek, 18 kwietnia 2024

"POLONIA UNCENSORED" OTWARTA


 

Marek Buczkowski, Ignacy Czwartos, Piotr Bernatowicz, Wincenty Czwartos, w tle obrazy Ignacego Czwartosa, fot. Jon Eirik Lundberg

Wczoraj w pięknej Wenecji  otworzyliśmy wystawę POLONIA UNCENSORED. IGNACY CZWARTOS. Było sporo dziennikarzy ze światowych mediów: The Guardian, The New York Times, włoska telewizja publiczna. Była także przedstawicielka burmistrza Wenecji, Luigiego Brugnaro, Pani Elisabeth Pesca. Niestety żadnego dziennikarza z polskich mediów publicznych, o przedstawicielach władz nie wspominając. Cenzura i ostracyzm ze strony władzy trwa. Ale my się nie poddajemy!!!

środa, 10 kwietnia 2024

POLONIA UNCENSORED


 


The exhibition of paintings by Ignacy Czwartos in Venice is entitled 'Polonia Uncensored’. It could just as well have been called 'Polonia beyond the walls' or 'Polonia excluded'. These titles would well convey the essence of what happened to the planned exhibition in the Polish Pavilion at the 60th Art Biennale. The new liberal-left government, which won last year's elections with slogans of defending the rule of law and inclusivity, decided to exclude Ignacy Czwartos' project entitled 'Polish Exercises in World Tragedy. Between Germany and Russia’ selected in a legitimate open competition.

Art depicting the unique Polish experience of fighting against two totalitarianisms was therefore removed from the world's most important exhibition space. Perhaps those who decided this, thought that Polish experience would be too problematic for today's world, which does not want to remember a painful history, but rather focuses on building a new, happy utopia? This is not unique to Polish history; many times  Polish tragic experience had been a problem for the progressive world and also for  those Poles who have tried to keep up with progress. April, when the Venice Biennale is inaugurated, is the time of another anniversary of the crime committed at Katyn, where, in 1940, progressive communists murdered more than 20,000 Polish officers. The memory of this event was censored in post-war Poland, creating a so-called 'blank spot' in history. The memory of its victims and perpetrators has survived only thanks to historians, writers of Polish diaspora abroad.

One gets the impression of a historical repetition, so to say, because the paintings telling the story of Polish victims and their murderers, which have been removed from the official Polonia Pavilion, ended up under the roof of a Polish house, which happens to be located just outside the walls of the Gardini della Biennale, a dozen metres from the Polonia Pavilion. A Polish émigré of the time of the martial law, Marek Buczkowski invited Ignacy Czwartos' exhibition to his home in Venice. Here, outside the walls, where censorship does not reach, the viewers from all over the world will be able to get to know Czwartos' art and the message coming from his paintings in an unhindered way.

As the curator of this exhibition, I invite cordially to discover Polish history with the Artist.

Many thanks to the Polish National Foundation for its financial support of the exhibition.


 

poniedziałek, 8 kwietnia 2024

HOW TO CENSOR ART - A CALENDAR OR A MANUAL

20th September 2023
The Competition Committee for the 2024 exhibition in the Polish Pavilion at Venice Biennale is in session – phase II. Jury consisting of: prof. Elżbieta Banecka, Andrzej Biernacki, prof. Tadeusz Boruta, Jarosław Denisiuk, Jagna Domżalska, Janusz Janowski PhD (chairman of the Jury), Janusz Kapusta, Agnieszka Komar-Morawska, Zbigniew Makarewicz PhD, Maciej Mazurek PhD, prof. Kazimierz Nowosielski PhD, Urszula Święcicka, Joanna Warsza, Karolina Ziębińska-Lewandowska PhD. The jury recognised the project 'Polish Exercises in the Tragedy of the World. Between Germany and Russia' by artist Ignacy Czwartos and curators – Piotr Bernatowicz and Dariusz Karłowicz, as the best. In the voting process, the project received 11 out of 14 votes. This is what the curators wrote about the idea of the winning project:

The exhibition by Ignacy Czwartos that we are presenting at the Venice Biennale is the fruit of a profound reflection on the tragic history of the 20th century. From the depths of his Polish experience, the artist tells us: "The tragic nature of the world is its inalienable characteristic. The world is not made up of simple patterns, it is full of irreconcilable contradictions, conflicts of interests and ideas, dilemmas that have no simple solutions. The Greeks invented tragedy. The Poles rehearsed it. The scene of Polish tragedy lies between Germany and Russia. In the twentieth century, this meant experiencing two bloody totalitarianisms that remained in a relationship that, according to François Furet and Ernst Nolt, could be called "hostile proximity". Although they differed in their diagnosis of reality, their ideals and their objectives, they were united by the conviction that violence, terror and annihilation were necessary. But that is not the only similarity. The common basis of both systems was the belief in the possession of complete causality and knowledge - qualities which in the European spiritual tradition were attributed exclusively to God.

A proposal from the Open Group of Ukrainian artists and a Polish curator was selected as a reserved project.

Three members of the jury (Jagna Domżalska, Jaonna Warsza, Karolina Ziębińska-Lewandowska) issued a public dissenting statement in which they expressed their negative opinion of the winning project, which, in their opinion:

presents an image of Poland as a homogeneous, closed country, focused only on itself and speaking from a position of victimhood, and does not reflect the state of the contemporary Polish art scene.

However, they do not provide any arguments for this position. Does an image of a homogeneous country automatically emerge from a project that talks about the Polish experience and presents Poland as a victim of totalitarianism? After all, the two totalitarianisms against which the project is directed (as well as any updating of totalitarian thinking) destroyed the Second Republic's unique multiculturalism.
Simultaneously, they speak positively about the other projects, including the one they voted for:

We believe that the other two projects analysed in the second phase of deliberations - the Ukrainian collective Open Group's proposal and Own's collective proposal - formally and ideologically represent the values we want to defend: openness, tolerance, care, empathy, opposition to armed conflicts.


This statement implies that the project 'Polish Exercises in the Tragedy of the World. Between Germany and Russia' does not oppose armed conflicts, which is not true.
 
Before the public gets to know the winning project's assumptions, the opinion of three jury members who voted against Ignacy Czwartos' exhibition design is published. On the same day, Gazeta Wyborcza published an article by Witold Mrozek entitled: He paints football fans and 'cursed soldiers'. Is he the one to represent Poland at the Venice Art Biennale? (oryg. Maluje kibiców i "żołnierzy wyklętych". To on ma reprezentować Polskę na Biennale Sztuki w Wenecji?) (1), reports the results of the competition. The title itself is a manipulation. Unlike painters such as Marcin Maciejowski, for example, Czwartos does not paint fans. He paints himself, his children and other artists wearing fan scarves, which in his paintings become something between a priest's stole (a rather ironic reference to football's quasi-religious treatment) and a historical polish nobleman's belt (kontusz). Football fans, stadiums and all the associated settings do not appear in his paintings. The author's intention is to create for Wyborcza readers with intellectual aspirations an image of a not very cultured person from the fan community (it also has a whiff of superiority - the assumption that these are people of low culture, which is, after all, a cliché). Can such a person be a representative of Poland at one of the most important art exhibitions in the world? Absolutely not! - is what a concerned reader of Wyborcza should be thinking. 
Articles in the press and other online magazines are published in a similar manner. The media in Poland (Newspapers: Wyborcza, Rzeczpospolita; Weeklies: Polityka, Newsweek; Internet Portals: onet.pl, wp.pl) represent virtually the same left-liberal line. They give the impression of a multitude of voices, when in fact there is only one voice; often even parts of the texts are similar.

 

31st October 2023
The Minister of Culture and National Heritage, Professor Piotr Gliński, has finally accepted the selection of the jury for the Ignacy Czwartos exhibition in the Polish Pavilion at the 60th Biennale in Venice. Why was there such a delay in the decision? Did he not, with this delay, favour the left-wing critics who are trying to accuse the selection of a certain ambiguity? Such doubts are raised by Amelia Sarnowska in an article published on Onet.pl, titled Mr Director's colleagues, a short bench and "Polish pain". This is the backstage of the Polish competition at the Venice Biennale (oryg. Koledzy pana dyrektora, króka ławka i "polski ból". Oto kulisy polskiego konkursu na Biennale w Wenecji) (2), which talks about the allegedly problematic backstage of the selection of Ignacy Czwartos' exhibition project.

Through the voice of an anonymous interlocutor, the Ringier Axel Springer online magazine tries to create an atmosphere of controversy and nepotism around the selection of Czwartos' project. The problem arises because the jury was chaired by Janusz Janowski, who had previously curated Czwartos's exhibition at the Zachęta Gallery. However, the author fails to inform the reader that the director of the Zachęta Gallery is always the chairman of the jury, as it is the Zachęta Gallery that takes care of the Polish pavilion in Venice. In all previous competitions this has been the case. Moreover, it was not Janowski who submitted the design for the pavilion - the competition was open to everyone, including Czwartos. Even if Janowski had abstained from voting, Czwartos's design would still have won with an overwhelming majority of the jury's votes. The text is riddled with value assessments from an unknown source - an anonymous but experienced employee of Zachęta. A significant sentence of the text reads as follows:


It's not just the Czwartos’ project itself that's controversial, but also the composition of the committee and changing the rules of procedure - these are nuances, but they are a great advantage over those who are running without a fellow director on the committee


Why does the author see a problem with the jury? Well, according to an anonymous informant, the wrong people are on it.


For example, Agnieszka Knast, who was on the previous jury, is an internationally recognised cultural manager who has led many major institutions in her career and is currently the director of the National Gallery in Prague. And the result of this year's commission by Tadeusz Boruta is something else. A minor painter associated with the Rzeszów University - writes Sarnowska.

Why should the achievements and experience of Agnieszka Knast, a trained musicologist, be so much superior to those of Professor Tadeusz Boruta PhD, a painter and curator active on the Polish art scene since the 1980s? If it were a question of choosing the director of an institution, I would agree with the author - I do not question Alicja Knast's managerial experience, but it was a question of choosing an artistic project (I would also like to draw attention to the fact that Tadeusz Boruta was stripped of his academic title, as this could weaken Ms Sarnowska's thesis of his low competence).


12th November 2023
Philip Oltermann's article in the left-leaning British daily The Guardian is entitled: 'An anti-European manifesto': Poland's Venice Biennale entry defies inclusive theme. The title quotes Karolina Plinta, a critic for the left-wing Polish art magazine Szum, who commented on the project and the artist's painting: 

Czwartos's paintings are an eclectic mix of everything that will please the conservative imagination. If his show goes ahead as planned, the Polish pavilion will amount to an anti-Russian but also an anti-European manifesto.


The author does not elaborate on this idea, or perhaps she did, but The Guardian did not see fit to include it. So where does this anti-Europeanism come from? There is nothing about Europe in the title of the project. Nor is Europe the main theme in the content of the project, and when it is, it is in a positive rather than a negative light. Instead, it mentions Russia and Germany. One of the paintings to be created for the exhibition was supposed to show the leaders of Russia and Germany united not by a swastika, as the media wrote, but by the Nord Stream pipeline, which is in the shape of that unfortunate swastika. If I wanted to interpret this non-existent image, I would refer, for example, to the famous work of the Czech artist David Cerny, who in his giant sculpture, which was once exhibited as part of the Czech Presidency of the EU, incorporated a swastika made of motorways into the outline of Germany. As you can see, this swastika in the context of contemporary Germany is not only in the minds of 'pissowski' artists (invective reference to the PiS - Law and Justice party - sympathizer) like Czwartos, but also of artists who have nothing to do with Poland. At the time, way before Putin's brutal attack on Ukraine, Cerny's work aroused much interest and even controversy, but it never occurred to anyone to call it an anti-European manifesto. Nowadays, criticising German policies automatically assumes the dimension of an anti-European manifesto. Karolina Plinta simply rewrote part of the title 'between Germany and Russia', recognising that 'between' means as much as 'against'. She simply replaced 'Germany' with 'Europe'. And that is how an anti-European manifesto came into being. I don't think this substitution was dictated by someone in the German embassy in Warsaw. Rather, it was an automatic substitution following the now-common belief that Germany=Europe. For German soft power, this can be seen as a great success. The entire United Right in Poland should immediately go to our western neighbours for tutoring. 
Apart from statements made by Karolina Plinta and one of the jury members, Joanna Warsza, neither the artist nor the curators were quoted. No one contacted them for this purpose.
 
13th October 2023
Gazeta Wyborcza immediately informs its readers about the text in the Guardian: 'Anti-European manifesto'. Guardian on Polish artist promoted by the Ministry of Culture (published 13th Oct 2023 at 14:20) (3). The author of the article is the indefatigable editor Mrozek. And so the statement made by a critic from the niche magazine Szum is published as the position of the "foreign press" regarding the Ignacy Czwartos Exhibition Project.
The most important British newspaper writes about the Ignacy Czwartos’ exhibition project that Minister Gliński is sending to the most important event of the art world in Venice. And asks the Lithuanian Foreign Ministry about the crimes of 'Łupaszka' Mrozek begins. Of course, he does not mention that the Guardian is a left-leaning newspaper. And why does he consider it the most important newspaper in Britain? For the Left, perhaps. He also makes no reference to the Guardian's reply from Lithuania's Foreign Ministry, whose representative says it will not comment on art and history because that is the job of art critics and historians. But the existence of undeniable 'crimes' is suggested by the question itself. Obviously, the Guardian's writer is unaware that Lupashka's crimes were attributed to him by the Communists, who themselves persecuted and brutally murdered both Lupashka and soldiers like him. So they could hardly be objective in their assessments. However, apart from Gazeta Wyborcza, the Guardian's writer is probably unfamiliar with other sources of Polish history. Gazeta Wyborcza, in turn, quotes the Guardian, and so the circle of self-confirming information comes full circle.


20th December 2023
Gazeta Wyborcza publishes an interview with Anda Rottenberg (an influential art critic associated with the current government, former official at the Ministry of Culture and Arts and director of the Zachęta National Gallery of Art)Anda Rottenberg: 'Blood, sweat and tears’ await us after the Law and Justice governments (oryg. Andra Rottenberg: Po rządach PiS-u czekają nas “krew, pot i łzy”), in which she states that the director of Zachęta, Janusz Janowski PhD, should be dismissed and the Ignacy Czwartos exhibition project in Venice should be cancelled - there is still time until 13 January. And as if to fulfil the wish (or order) of Anda Rottenberg, on 22 December, just before Christmas, Minister of Culture Bartłomiej Sienkiewicz promptly dismissed Janusz Janowski PhD, from his post as director of Zachęta Gallery, thus breaking the contract legally concluded with him and valid until the end of 2025.


29th December 2023
 After only a week, the acting director of Zachęta - Ms Justyna Markiewicz (a close associate of Hanna Wróblewska, with whom she sits on the board of the Zachęta Fine Arts Society at the Zachęta National Gallery of Art) - terminated the contract concluded with the team of the project "Polish Exercises in the Tragedy of the World. Between Germany and Russia', explaining the Minister justified the decision on the basis of the competition rules. However, it turns out that according to the competition regulations, the minister cannot decide to withdraw a project that has already been accepted. Moreover, according to the Competition Regulations, such a change can only be made in the case of objective and/or fortuitous circumstances, and the decision in such a case is made by the Director of Zachęta. Isn't this the reason why it was necessary to get rid of Janowski as quickly as possible, which resulted in the breach of a legal contract? Just the way Anda Rottenberg had in mind.


To further complicate or ridicule the issue, the website of the Ministry of Culture and National Heritage publishes the information that Minister Sienkiewicz agreed to the decision (by whom? who made the decision and when?) to withdraw the project already selected and accepted for the Biennale in Venice, after analysing the competition procedures (what is so unclear about these procedures?) and consulting the opinions and voices of the community (which voices? which community?). Instead, he chooses a reserve project created by the Open Group collective, selected through the same competition (so the procedures were good after all?).

Were a few unreliable newspaper articles enough to make a decision that was in breach of the competition rules? Apparently so. That's how censorship works: first of all - nomen est omen - public opinion has to be turned against the person in question and his or her actions, and then the politician snaps his or her fingers and it's done. The only thing to do now is to put the Czwartos exhibition behind us as quickly as possible and present the ministers' new picks.

 

3rd January 2024

At the beginning of the New Year, when the offices have returned to work after the New Year's New Year's Eve party, an elegant photo of a smiling Minister accompanied by the Open Group collective appeared on the pages of the Ministry of Culture and National Heritage with a note:

Curator Marta Czyż and Open Group artists Yuriy Biley, Pavlo Kovach and Anton Varga today received the decision from Minister of Culture and National Heritage Bartłomiej Sienkiewicz on the participation of their project Repeat After Me II at the 60th International Art Exhibition in Venice. The selected project, which is the result of a long-term collaboration between the curator and the Open Group artists, will be presented in the Polish Pavilion.

The plan to cancel the Ignacy Czwartos's exhibition in Venice was carried out ten days ahead of schedule.



[1] W. Mrozek, Maluje kibiców i "żołnierzy wyklętych". To on ma reprezentować Polskę na Biennale Sztuki w Wenecji?, „Gazeta Wyborcza”, article dated 20.09.2023, available at www.wyborcza.pl (accessed:18.02.2024).

[2] A. Sarnowska, Koledzy pana dyrektora, krótka ławka i "polski ból". Oto kulisy polskiego konkursu na Biennale w Wenecji, article dated 04.11.2023, available at www.onet.pl (accessed: 18.02.2024).

[3] W. Mrozek, "Antyeuropejski manifest". "Guardian" o polskim artyście, którego promuje ministerstwo kultury, Gazeta Wyborcza, article dated 13.11.2023 available at www.wyborcza.pl, (accessed 18.02.2024).

wtorek, 26 marca 2024

NIEMIECKA FUGA

Na wystawę Ignacego Czwartosa składają się dwie grupy obrazów[i]. Pierwsza to abstrakcje, z reguły niewielkich formatów, o przygaszonej kolorystyce i minimalistycznej formie. Drugą grupę stanowią obrazy figuralne o dużych formatach, tworzące tzw. cykl niemiecki. Jednak i do tych figuralnych obrazów zastosować można pojęcie abstrakcji, zważając na jego łaciński źródłosłów: abstrahere - odciągać, odrywać. Przedstawiane na nich postaci zostały jakby oderwane od swego kontekstu, rzucone na neutralne, monochromatyczne tło, zestawione z innymi, opatrzone napisami i symbolami. Nie mamy tu do czynienia ze studiami z natury czy próbą odtworzenia danego fragmentu rzeczywiści, a raczej pewną refleksją historyczną, a może rodzajem poematu pisanego malarskim językiem, w którego obrębie figura i znak staje się elementem zdania ważącym tyle, co słowo.

***

Czarne mleko poranka pijemy je wieczór

Pijemy je w południe o świcie pijemy je nocą

Pijemy pijemy

(…)

Gwizdem wywleka swych Żydów każe im kopać grób w ziemi

Nam rozkazuje teraz zagrajcie do tańca[ii]

 





Cykl niemiecki rozpoczyna obraz zatytułowany „Proszę państwa do gazu” powstały w 2013 roku. Tytuł obrazu zaczerpnięty jest z opowiadania Tadeusza Borowskiego opublikowanego w 1948 r., którego treść oparta została na wspomnieniach autora z pobytu w niemieckim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau. Zapisane gotycką czcionką w języku niemieckim zdanie: „Bitte die Herrschaften zum Gas” zostało umieszczone pośrodku obrazu, na białym tle pomiędzy postaciami żołnierzy wyglądającymi niczym figurki modelarskie: oficerem SS z lewej i żołnierzem Wehrmachtu z prawej strony. 

W dolnej części wymalowana czarna tablica obramiona na złoto z przedstawieniem symbolu SS – trupią czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami. W przedstawieniach żołnierzy-modeli noszących historyczne mundury Czwartos sportretował niemieckiego filmowca Nico Hofmanna, producenta telewizyjnego serialu „Nasze matki, nasi ojcowie” oraz grającego w nim aktora Toma Schillinga. Obraz jest rodzajem malarskiej polemiki z serialem i jego wymową. Film ten podejmując tematykę drugiej wojny światowej widzianej z perspektywy współczesnych Niemiec dokonuje zmiany optyki historycznej. Twórcy postanowili wybielić przeszłość swojego narodu i oczyścić go z jego grzechów kosztem żołnierzy polskiej podziemnej Armii Krajowej, którzy zostali przedstawieni w negatywnym świetle jako zapiekli antysemici. Wywołało to kontrowersje i protesty. Twórcy filmu zostali pozwani przed sąd przez byłego żołnierza Armii Krajowej Zbigniewa Radłowskiego oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej za naruszenie ich dóbr osobistych. W pierwszej instancji sąd w Krakowie przyznał rację Zbigniewowi Radłowskiemu i nakazał twórcom filmu przeprosiny oraz wypłacenie zadośćuczynienia w wysokości 20 tysięcy złotych.

Czwartos ubierając, a raczej wmalowując współczesne postacie twórców filmu w niemieckie, nazistowskie mundury i zestawiając z budzącym grozę symbolem SS oraz tyłowym napisem, odwołującym się do relacji polskiego pisarza i świadka niemieckich zbrodni na Żydach, niejako odwraca wektor rewizji historii, którą usiłuje przeprowadzić serial. Twórcy filmu próbowali odtworzyć postaci swoich matek i ojców tak, jak pragnęliby ich dziś zobaczyć: wplątanych w wojnę i zbrodnie, którą wywołał i popełnił ktoś inny: tajemniczy naziści. Czwartos obdarza twórców rolą, którą rzeczywiście odegrali przodkowie współczesnych Niemców, rolą sprawców holocaustu Żydów, Polaków i wielu innych narodów. To ich synowie, to ich wnukowie - zdaje się mówić poprzez swój obraz Czwartos - nieodrodni.


***


Czarne mleko poranku pijemy cię nocą

Pijemy w południe śmierć jest mistrzem z Niemiec

Pijemy cię wieczór o świcie pijemy pijemy

Śmierć jest mistrzem z Niemiec niebieskie ma oko

Trafi cię kulą z ołowiu trafi celnie głęboko

 

 


Do serialu „Nasze matki, nasi ojcowie” odnosi się także inny obraz Czwartosa pt. „Śmierć jest mistrzem z Niemiec”. Tytuł to cytat z wiersza Paula Celana „Fuga śmierci”. Obraz przedstawia dwie postaci: kobietę i mężczyznę w niemieckich, esesmańskich mundurach jakby wyjęte, wyabstrahowane z czarno-białej fotografii i spięte tutaj, niczym klamrą, białą tablicą z napisem „Deutsche Mutter, Deutsche Vater” i przypieczętowane charakterystyczną trupią główką. U dołu, poniżej fragmentarycznego, równie wyabstrahowanego fragmentu pejzażu, widoczny pisany gotykiem napis „ Der Tod is ein Meister aus Deutschland”, czarno na białym, niczym ostrzegawcza naklejka na papierosach. Jest przed kim ostrzegać. Sportretowana kobieta to Irma Gresse, nadzorczyni SS pracująca w niemieckich obozach koncentracyjnych i zagłady w Ravensbrück i Auschwitz-Birkenau. Słynęła z okrutnego i brutalnego traktowania więźniarek, które nadzorowała. Szczuła je psem, biła specjalnie dla niej wykonanym pejczem ze stali i splecionego celofanu, wyłożonego perłami. „Miała niebieskie duże oczy, ciemne brwi, ładnie zarysowane w łuk, rzęsy ciemne, długie, cerę bardzo ładną, jasną, pięknie osadzoną szyję. Głos miły, niski, nogi śliczne, stopy drobne. Była lesbijką, gustowała w młodych, ładnych dziewczętach, specjalnie Polkach” - zeznała Stanisława Rachwałowa więźniarka obozu Auschwitz-Birkenau nr 26281. Irma Gresse w rzeczywistości była biseksualna, Czwartos obok niej sportretował także jej męskiego partnera i kolegę, Josefa Kramera, esesmana, komendanta wielu niemieckich obozów koncentracyjnych. W roku 1944 pełnił funkcję komendanta w Birkenau, gdzie kierował akcją zamordowania 400 tysięcy węgierskich Żydów.

Oto niemiecka matka i niemiecki ojciec, zdaje się mówić Czwartos, którzy serwowali swoim podopiecznym czarne mleko śmierci o poranku, nocą, w południe i wieczorem. Oboje zostali schwytani przez Brytyjczyków w 1945 roku, osądzeni i skazani na śmierć.

 

 ***

Czarne mleko poranku pijemy cię nocą

Pijemy o świcie w południe pijemy cię wieczór

Pijemy pijemy

Człowiek mieszka w tym domu który się bawi z wężami ten pisze

(…)

Krzyczy głębiej wrzynajcie się w glebę wy tutaj a wy tam śpiewajcie i grajcie

Chwyta za broń u pasa i wymachuje oczy jego niebieskie

Głębiej wryjcie łopaty wy tutaj a wy tam dalej grajcie do tańca

 

 


Cykl niemiecki Czwartosa ma strukturę fugi. Kolejne obrazy są jak powtarzający się temat grany na kilka głosów. Właściwie ta kolejność nie ma dużego znaczenia. Głosy nakładają się kontrując porządek diachroniczny budują abstrakcyjną przestrzeń cyklu. Ta struktura łączy obrazy figuratywne i abstrakcyjnie, w których także powtarzają się i przeplatają zbliżone zestawy figur i motywów: koła, pionowe i poziome pasy. Może jeszcze bardziej wyraziście w obrazach abstrakcyjnych, w ich kolorystyce: w złamanej, jakby przybrudzonej bieli, w zgniłej zieleni i odległym błękicie, w formach przybierających kształt nagrobnych tablic lub żałobnych sztandarów objawia się główna oś tej fugi: śmierć.
Obraz „Niemiecka jakość/Deutsche qualiteät” to taniec śmierci. Kostucha w centrum porywa do tańca dwóch panów lekarzy: lewemu podaje ramię, prawego chce chwycić za rękę. Lekarze są zazwyczaj za pan brat ze śmiercią. Ci jednak - w sposób szczególny. Ten z lewej upozowany na artystę, Josepha Beuysa, to niemiecki lekarz patomorfolog Gunther von Hagens, zajmujący się komercyjnymi prezentacjami spreparowanych zwłok ludzkich, które obwozi po centrach handlowych na całym świecie. Drugi z nich to postać bardziej mroczna - dr Josef Mengele, lekarz z Auschwitz, gdzie prowadził pseudomedycznie badania więźniami: kobietami, dziećmi. Ukazany przez Czwartosa w mundurze oficera ss, na który nałożony jest lekarski fartuch i białe rękawiczki. Co łączy te dwie postaci? Z pewnością śmierć, która jest osią ich działalności. Czy coś więcej? Zestawiając dr. von Hagensa z dr. Mengele Czwartos stawia pytanie o wymiar etyczny tego, swego rodzaju, kupczenia ludzkimi zwłokami. Przywołuje też szereg wątpliwości odnośnie źródeł pozyskiwanych ciał. Gunther von Hagens przyznaje, że wiele ciał pochodzi z Chin, ale dokładny sposób ich pozyskania nie jest jasny, co rodzi przerażające przypuszczenia, że mogą być to zwłoki ofiar komunistycznej władzy, czyli zmarli więźniowie współczesnych obozów koncentracyjnych.


 ***

 

Człowiek mieszka w tym domu złoto twoich włosów Małgorzato

Psy swoje na nas poszczuje grobem obdarzy w powietrzu

Z wężami się bawi i marzy śmierć jest mistrzem z Niemiec

Złoto twoich włosów Małgorzato

Popiół twoich włosów Sulamit

 

 



Pies, rasowy: owczarek niemiecki. Stoi czujny z nastroszonymi uszami, gotowy poderwać się do biegu i skoczyć do gardła ofierze, którą wskaże jego pan. To pies na służbie, której identyfikator - znaczek ze swastyką - znajduje się na jego obroży. Czwartos namalował ten obraz na wystawę pt. „My i psy, psy i my” zorganizowanej w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie na przełomie 2021 i 2022 roku, do udziału w której został zaproszony przez jej kuratora, Bogusława Deptułę. „Wystawa - jak pisał kurator stawia sobie za cel ujawnienie wszechobecności motywu psa w sztuce na przestrzeni wieków”. Motyw psa jako narzędzia niemieckiego totalitaryzmu, który postanowił wybrać Czwartos, jest obrazem ściśle związanym z ubiegłym wiekiem, który złączył niemieckie owczarki z grozą niemieckich obozów koncentracyjnych. 
„Psy stacjonujące po zewnętrznej stronie obozów muszą być tresowane na wściekłe bestie, takie, jakimi są psy gończe w Afryce” – miał rozkazywać swoim podwładnym w 1943 roku Reichsführer-SS Heinrich Himmler.
Owczarki to psy służące, jak wskazuje nazwa, ochronie owiec przed drapieżnikami, wilkami. Podległe niemieckiemu, zbrodniczemu systemowi psy zostały wytresowane, by służyć wilkom i dla nich strzec owce, a gdy są nieposłuszne - zagryźć, rozszarpać na strzępy. Czwartos maluje fragmenty tych owiec - ręce, dłonie i część przedramienia ubrane w obozowy pasiak. Odwrócić naturalny porządek, uczynić z urodzonego stróża - naturalizowanego zabójcę, oto zbrodniczy kontrapunkt każdego totalitaryzmu.

 

 

Złoto twoich włosów Małgorzato
Popiół twoich włosów Sulamit

 


Ogień. Główne, realne i symboliczne narzędzie niemieckiego totalitaryzmu. Płonące od zapalających bomb domy, miasta i wsie. Miotacze ognia. Piece krematoriów zaczepione u nieba sznurami czarnego dymu. Holocuast oznacza tyle co całopalenie (z gr. holo-kautóo - spalam ofiarę w całości). A wcześniej jeszcze innego rodzaju improwizowane piece, w których płonęli ludzie - płonące stodoły, w których Niemcy palili Żydów, Polaków. Najnowszy obraz z niemieckiej fugi Ignacego Czwartosa przedstawia Hermana Schapera. Porucznik SS, latem 1941 roku dowodził einsatzkommando z Ciechanowa działającym w okolicach Łomży. Przeprowadzał tam mordy ludności żydowskiej w Radziłowie, Tykocinie, Rutkach, Zambrowie, Jedwabnem, Wiźnie, Łomży. W wielu miejscach odbyły się one poprzez zgromadzenie ofiar w stodole i spalenie. Wokół postaci Schapera malarz umieścił tabliczki z nazwami miejscowości, gdzie mordowało jego einsatzkommando, a także - jak przystało na abstakcjonistę - schematyczne budynki w płomieniach, przypominające pionki na planszy do jakieś makabrycznej gry. Ta gra toczy się nadal - ponad dwadzieścia lat temu zbrodnię w Jedwabnem przypisano Polakom. W świat poszła wieść o antyżydowskim pogromie dokonanym rzekomo samodzielnie przez Polaków, a Schaper i jego komando pozostali w cieniu. Dożywając sędziwego wieku, zbrodniarz zmarł w 2002 roku unikając odpowiedzialności, którą przerzucono na Polaków. 
Dokonane przez Niemców zbrodnie na terenie okupowanej Polski to jeden z tematów fugi malowanej przez Czwartosa, próba pozbycia się odpowiedzialności i przerzucenia jej na innych, na Polaków to kolejny temat, który Czwartos przywołuje i kontruje z tematem pierwszym.
Istnieją w muzyce fugi typu strumień, które zdają się znikąd wypływać i donikąd powracać. Mają swój niby-początek i pseudo-koniec. Czy i taka jest malarska fuga Czwartosa? Bo przecież próby wymazywania przeszłości będą się nasilać, tego możemy być pewni, wspomagane wymieraniem świadków, naturalną erozją pamięci. Ale tym bardziej zasadny staje się kontrapunkt przywracania i odświeżania pamięci, tym mocniej powinien brzmieć ten drugi głos. Dialektyka zapominania i przywracania pamięci gwarantuje nieskończone trwanie tej śmiertelnej fugi.

 



[i] Tekst został napisany na potrzeby wystawy malarstwa Ignacego Czwartosa planowanej w Instytucie Polskim w Dusseldorfie w listopadzie 2023 roku, która nie odbyła się.

[ii] W tekście wykorzystałem fragmenty wiersza Paula Celana „Fuga śmierci” z 1945 roku w tłumaczeniu Stanisława Jerzego Leca.

 

wtorek, 6 lutego 2024

POLSKI MINISTER ULŻYŁ KRYTYCZCE ZE SZWECJI

O cenzurze weneckiej wystawy Ignacego Czwartosa napisała prasa na całym świecie. Artykuł ukazał się nawet w prasie argentyńskiej, w wydawanym w Rio de Janeiro piśmie O GLOBO. Ton tych artykułów jest zbliżony. Autorzy wspominają o tym, że artysta oskarża ministra kultury o cenzurę. Ton byłby zapewne inny, bardziej ostry, gdyby cenzury dokonał minister prawicowego rządu, a nie liberalno-lewicowego jak w tym przypadku. Wówczas cała uwaga byłaby skierowana na polityka, który dopuścił się bezprecedensowego aktu cenzury, jego zdjęcie z dużym nagłówkiem: minister cenzuruje sztukę! zdobiłoby zapewne teksty prasowe. Jednak prasa nie tylko w Europie, ale i na całym świecie przechylona jest zdecydowanie na lewo. Dlatego też ten akt bezprecedensowej cenzury nie zyskał przydomka faszystowskiego zamachu na wolność sztuki, ale traktowany jest bardzo łagodnie, a sam minister - chroniony. W środowiskach mafijnych nazywa się to krysza.

 


Birgitte Rubin, krytyczka Dagens Nyhtere, która poczuła ulgę


Rozsądny dziennikarz wie, na jaki rodzaj określeń może sobie pozwolić: raczej blokowanie czy odwołanie niż cenzurowanie. A jeśli już cenzura, to w formie: „artysta zarzuca cenzurę”. Czytelnik już sam się domyśli. Są jednak dziennikarze, którzy nie tylko nie boją się określenia „cenzura”, ale próbują nawet dowieść jej słuszności. 

Do takich dziennikarzy należy Birgitte Rubin ze szwedzkiego pisma Dagens Nyheter. Jej tekst wart jest osobnego omówienia, bo choć autorka nie widziała obrazów Czwartosa i – zdaje się – nie czytała całego projektu jego wystawy w Wenecji jednocześnie wykazuje duże osobiste zaangażowanie w całą sprawę. Już pierwsze zdanie brzmiące niczym osobiste wyznanie wskazuje na bezpardonowe porzucenie wszelkiego obiektywizmu: „Odetchnęłam z ulgą, że artysta Ignacy Czwartos został powstrzymany przed udziałem w Biennale w Wenecji.” 

 

Po takim wstępie szwedzki czytelnik musi zapewne wpaść w przerażenie i zadać pytanie – cóż za obrzydliwości chciał pokazać Czwartos w Wenecji międzynarodowym miłośnikom sztuki? Muszą być to zaiste rzeczy straszne, jeżeli nawet dziennikarze ze Szwecji, kraju o chłodnym klimacie przyrodniczym i emocjonalnym aż wstrzymali oddech z przerażenia na wieść o tym, że będzie on reprezentował Polskę na Biennale?

Kolejne zdanie potęguje napięcie, ale i uspokaja czytelnika: „Cenzura jest zwykle czymś, co ludzie o poglądach demokratycznych potępiają, ale w tym przypadku większość prawdopodobnie będzie świętować razem ze mną”.  

Skoro przygotowywane przez Czwartosa okropieństwa uzasadniają nawet cenzurę, która jest przecież największym, godnym potępienia grzechem wśród demokratów – to te bezeceństwa muszą być naprawdę wyjątkowe. Wszak wyrobiony odbiorca sztuki współczesnej jest w stanie znieść bardzo dużo, łącznie z zapuszkowanym kałem artysty. Wstrząśnięty, ale jednocześnie uspokojony i niemal świętujący z autorką czytelnik czeka zatem na opis wystawy Czwartosa. 

 

Oto i on: „Przejrzystym programem Czwartosa było okazanie Polski jako tragicznej ofiary wojen i konfliktów ubiegłego wieku. Polscy specjaliści od sztuki określili to jako haniebny przejaw ‘ograniczonej paranoi ideologicznej’ (…) ‘Polskie ćwiczenia z tragedii. Między Niemcami a Rosją’ prawdopodobnie stałyby się pośmiewiskiem” – pisze pani Birgitte. 

 

Teraz wszystko jasne – Czwartos chciał ośmieszyć Polskę i Polaków ukazując ich cierpienia w czasie dwudziestowiecznych wojen prowadzonych przez totalitarne reżimy! To przecież straszne i niedopuszczalne, szczególnie dla Szwedów, którzy w czasie II wojny nie cierpieli zbyt wiele pokazując, że można pokojowo współpracować i z aliantami i hitlerowskimi Niemcami. Kwestia podejścia - Polacy, widać, nie bardzo to potrafili. Dlaczego mieliby zatem interesować się cierpieniami Polaków? Tak w ogóle to kulturalny człowiek nie opowiada o swoich cierpieniach, dlatego w pawilonie polskim będzie się opowiadać o cierpieniach Ukraińców. One nie są śmieszne – śmieszne są tylko cierpienia Polaków. 

 

Pani Birgitte odczuła ulgę, bo w pawilonie polskim nie będzie śmiesznego polskiego cierpiętnictwa. I Polacy powinni, ba, muszą być z tego zadowoleni. Nie zapominajmy wszak, że ulżył krytyczce polski minister kultury, Bartłomiej Sienkiewicz. To on, jak wynika z tekstu Szwedki, nie wahał się ocenzurować wystawy Czwartosa, choć to przykre zadanie dla demokraty. Poświęcił się jednak, by nie wzbudzać śmieszności wśród innych narodów prezentacją sztuki ukazującej Polskę jako tragiczną ofiarę wojen i konfliktów ubiegłego wieku.

 

 

piątek, 26 stycznia 2024

TAKA ROBOTA NA WIOSCE

W krótkim tekście pt.: „Co Pan robi?” z 1992 roku Jerzy Nowosielski zadaje ważne pytanie „Czy myśmy (Polacy) kiedykolwiek w tej naszej historii tę naszą sztukę naprawdę kochali?” I, odpowiadając, wskazuje, że zawsze sztukę w Polsce robili obcy artyści, na nich były zawsze pieniądze. Natomiast dla rodzimych artystów, który uprawiali unikalną syntezę malarstwa Zachodu z tradycją wschodnią, tradycją ikony – pieniędzy nie było, nikt tego cenił. Ten stosunek do naszych zapomnianych artystów nas degraduje – mocno stwierdza Nowosielski. 

Nie sposób nie przyznać mu racji.

Bardzo chętnie celebrujemy nie tylko obcych artystów, ale także naszych rodzimych twórców, którzy wchodzą w obce buty. W malarstwie, fotografii, rzeźbie. 

To co nasze, oryginalne – uważane jest za obciach. Za „taką robotę na wiosce”, jak kiedyś krakowski artysta, Grzegorz Sztwiertnia publicznie wyraził się o malarstwie Nowosielskiego (Adriana Prodeus , Jerzy Nowosielski: Ikona czy ikonka, Newsweek, 26 lutego 2013 12:00 | Aktualizacja 09 czerwca 2013 17:47).Ciekawe czy czytał i znał ten krótki tekst Nowosielskiego? Czy miał świadomość, że swoją wypowiedzą dokładnie wpisze się w to, co Nowosielski w swoim tekście przepowiedział?

 

Ignacy Czwartos, Taka robota na wiosce, 2013, kol. Muzeum Narodowego w Krakowie

Ignacy Czwartos wychwycił tę wypowiedź Sztwiertni i w ciekawy sposób ją zinterpretował. Namalował obraz, pt.” „Taka robota na wiosce”, który w 2015 roku został zakupiony do kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie. Myślę, że powodem obrazu nie jest tylko polemika ze Sztwertnią. Nowosielski onegdaj napisał o malarstwie Czwartosa: „pomiędzy liryką a rygoryzmem – takie właśnie są obrazy Czwartosa”, a kończąc krótką recenzję dodawał: „muszę jednak zaznaczyć, że jest to artysta w swych dokonaniach bardzo oryginalny i samotny”. Czwartos malując ten obraz i stając w obronie Mistrza po jego śmierci w jakiś sposób spłaca swój dług wobec niego.

 

Czwartos zaopatrzył w mistrza w niezwykłe towarzystwo: Jerzego Nowosielskiego umieścił w trumnie, a nad nim wymalował Marka Rothko i Nikifora Krynickiego, samouka z Krynicy, którego największym autorytetem malarskim był Jan Matejko, choć on sam nigdy tak jak Matejko nie malował. Otóż ci dwaj artyści wskazują na abstrakcję Nowosielskiego z 1973 roku w samym centrum obrazu, tę samą która została umieszczona na grobie artysty w Krakowie. Wskazują z wielką czcią. Ten abstrakcyjny obraz łączy ich, a zarazem spaja dwa wymiary, które reprezentują: wielki świat i małe, prowincjonalne miasteczko, Nowy Jork (tam tylko wspaniała, wielkomiejska - powiedziałby pewnie Grzegorz Sztwiertnia) i Krynicę, czyli jakby całkowitą prowincję. A jednak i tu i tam sztuka jednaka, zdaje się mówić swoim obrazem Czwartos. Tu i tam jest miejsce dla Nowosielskiego i jego roboty na wiosce, globalnej wiosce sztuki. W ten właśnie sposób odmienny sposób dwaj uczniowie Nowosielskiego: Czwartos i Sztwiertnia odpowiadają na zadane przez niego pytanie „Co Pan robi?”.

 

„A jak jest teraz? – pytał Nowosielski kończąc swe rozważania o braku miłości do polskiej, prowincjonalnej sztuki – Nie śmiem mówić. Trochę lepiej było za komunistów, bo mieli inteligencką proweniencję. Teraz nikt nie pochodzi o nikogo. Jest tak, jak przed śmiercią powiedział Kantor: „Nasza władza o sztuce ani raz, ani raz, ani raz…”